Jüpiter’in Büyük Kırmızı Leke’si ‘kaynıyor’


Jüpiter'in Büyük Kırmızı Leke’si

Güneş Sistemi’nin devi Jüpiter, Juno uzay aracının yörüngesine girmesiyle önümüzdeki aylarda astronomideki ana dersimiz olacak.

Juno‘nun veri toplamaya başladığı günlerde, yer teleskoplarıyla yapılan gözlemler Büyük Kırmızı Leke hakkında yeni bilgiler sundu.

Nature dergisinde yayımlanan araştırmaya göre, Jüpiter’in alçak atmosferindeki dev kasırganın hareketi, üst katmandaki sıcaklığın sebebi olabilir. Bu da, her iki atmosfer tabakasının bağlantılı ve etkileşim halinde olabileceğine işaret ediyor.

Güneş Sistemi’ndeki en devasa fırtınalardan birini oluşturan Büyük Kırmızı Leke, 16.000 kilometreyi aşan bir genişliğe sahip. 19’uncu yüzyılın başlarından bu yana gözlemlenen Büyük Kırmızı Leke’deki rüzgarların hızı saatte 645 kilometreye kadar ulaşıyor.

Hawaii’de bulunan NASA Kızılötesi Teleskop Tesisi’nde yapılan gözlemler, korkutucu kasırganın sahip olduğu ısının 1626 dereceye kadar çıktığını gösterdi. Jüpiter’in üst atmosferindeki küresel sıcaklığın ise yaklaşık 626 derece olduğu biliniyor.

Sıcaklıktaki bu belirgin değişim, yüksek enerji dalgalarından kaynaklanıyor olabilir. Bu da, dev kasırganın türbülans hareketlerinin yukarı fırlayan akustik dalgalar oluşturduğu anlamına geliyor. Güçlü enerji dalgaları üst katmana ulaştığı zaman buradaki atomları sarsıyor ve sıcaklıkta ciddi değişimlere neden oluyor.

Bulgular, Jüpiter alt ve üst atmosferinin bağlantılı olduğuna işaret etse de, her iki katman arasında 800 km mesafe olduğu düşünüldüğünde bu oldukça şaşırtıcı. Araştırmada yer alan Boston Üniversitesi’nden James O’Donoghue, “Bu iki bölgenin herhangi bir sebeple bağlantılı olamayacağını düşünüyorduk ancak beklentimizin aksi çıktı” ifadesini kullandı.

Aurora sıcaklığa etki etmiyor

İki atmosfer katmanının eşleşmesi, gezegen bilimcilerin yıllardır kafasını kurcalayan ‘Enerji Krizi’ konusunu açıklığa kavuşturmaya yardım edebilir. Bu durum, sadece Jüpiter’in üst atmosferinin değil, Güneş Sistemi’ndeki tüm gaz devlerinin beklenenden çok daha sıcak olması ile bağlantılı.

Bilgisayar modellerine göre, Jüpiter‘in Güneş’e olan mesafesi ele alındığında üst atmosferinin sıcaklığı 26,8 derece olmalı. Ancak doğrudan gözlemler bunun aksini söylüyor. Araştırmacılar bu farklılığı bugüne kadar açıklamayazken, alt atmosferden elde edilen bulgular ilk kez bir cevap sunmuş görünüyor.

Geçmişte öne sürülen teorilerden bir tanesi, Jüpiter’in kutup noktalarında yaşanan auroraların yayılarak atmosferi ısıtıyor olabileceğiydi. Ancak bilgisayar modellerini bunun olamayacağını söylüyordu. Sebebi, jüpiter’in orta enlemlerinde doğudan batıya esen ve aurorayı kutup noktasında hapseden rüzgarlardı. Büyük Kırmızı Leke’deki sıcaklıkların ölçülmesinin ardından, araştırmacılar bu sürecin nasıl yaşandığına dair ilk ipuçlarını elde etti.

O’Donoghue, Büyük Kırmızı Leke’de yaşananları şu şekilde özetliyor: “Kahveyi kaşıkla karıştırmak iyi bir örnek olabilir… Eğer saat yönüne karıştırırken aniden saat yönünün aksine karıştırmaya başlarsanız çok fazla çalkalanma ortaya çıkar ve onu duyabilirsiniz. Yani ortaya ses dalgaları çıkar.”

Kasırganın saat yönünün aksine dönemsi alt atmosferi çalkalıyor ve ortaya çıkan türbülans üst katmana ses dalgaları yolluyor.

Benzer atmosfer olayları Dünya’da da yaşanıyor. Hava And Dağları’nın tepesinde ilerlerken kayalarla çarpıştığında atmosferin üst katmanlarına ses dalgaları gönderiyor ve ısıda hafif artış yaşanıyor. Kasırga ve tsunamilerin üzerindeki havanın da ısındığı biliniyor.

NASA, Büyük Kırmızı Leke’de yaşanan etkileşimin benzerinin gezegenin farklı noktalarında da yaşanıyor olabileceğini düşünüyor. Juno uzay aracı tarafından elde edilecek verilerin, gaz devindeki atmosfer olaylarını anlamak için çok daha detaylı bilgi sunması bekleniyor.

Juno ekibinde yer alan Mike Janssen, “Juno’nun görevi Büyük Kırmızı Leke’nin nasıl oluştuğunu anlamak olacak” ifadesini kullandı.