TÜRK EDEBİYATININ İLKLERİ

   Türk edebiyatının ilk yazılı eserleri 8. yüzyılda Orhun Yazıtlarıdır. Orhun yazıtları doğu Göktürklerin tarihini aydınlatır. Bu yazıtlarda hem dini hemde dış dünya ile ilgili konulara yer verilmiştir. Tonyukuk , Kültigin ve Bilge Kaan abidelerinden oluşmaktadır.

İlk anı niteliğinde ona eser Babürşah tarafından Çağatay Türkçesi eşliğinde yazılmıştır. Samimi ve içten bir dille yazılmış olan eser Babürşahın gezdiği yerler ve yaşadığı olayları incelemektedir.

Katip Çelebi tarafından yazılmış bibliyografik yani kaynakça eserdir. Bu kitabı Katip Çelebi tam olarak 20 yılda tamamlamıştır.

Türk edebiyatının ilk tasavvuf şairi olan Ahmet Yesevi tarafından 12.yüzyılda yazılmış olan eser Divan-ı Hikmettir. İçeriiği Allah aşkıdır. Ahmet Yesevinin eserlerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Karahanlı Türkçesi ile söylennmiştir. Didaktik ve lirik özellik göstermektedir.

 Süleyman Paşa tarafından yazılan Sarf-ı Türki Türkçenin ilk dil bilgidi kitabı olma özelliği taşımaktadır.

Mutluluk veren bilgi anlamına gelen Kutadgu Bilig ilk siyasetname özelliği taşımaktadır. Yusuf Has Hacip tarafından yazılan eser hükümdar, kanun, adalet, akıbet, hayatın sonu ,mutluluk, saadet , akıl ve zeka gibi konuları bir arada işlemiştir.

 Evliya Çelebi tarafından yazılan Seyahatname ilk gezi türü örneği olup 17.yüzyılda yazılmıştır. On ciltten oluşan seyahatnamede Evliya Çelebi gezip gördüğü yerleri kendi üslübuyla ifade etmiştir. Türk tarihi açısından oldukça önemli bir yere sahip olan Seyahatname okuyucunun ilgisini çekmek amacıyla mübala yaparak ve alaycı bir tavırla yazılmıştır.

Şeyhi tarafından yazılan Harname türk edebiyatındaki ilk fabl örneği olarak kabul edilip 126 beyitten oluşmaktadır. Eserde toplumun kötü yönlerini mizahi bir üslupla dile getirmektedir.

Yusuf Kamil Paşa’nın ilk çeviri yaptığı romandır. Özelliği batıdan Türkçeye çevrilen ilk roman olmasıdır. Tercüme-i Telemak adıyla 1862 yılında yayınlanmıştır.

 Şemsettin Sami tarafından yazılan ilk yerli roman özelliği taşımaktadır. Osmanlıca harflerle yazılı olan bu eser etkileyici bir aşk hikayesini konu almaktadır.

Namık Kemal tarafından yazılan İntibah ilk edebi roman özelliği taşımaktadır. 1876 yılında yayınlanmıştır. Oldukça yalın bir dil ve akıcı olay öyküsüne sahiptir.

Namık Kemal tarafından yazılan Cezmi ilk tarihi roman özelliği taşımaktadır ve 1880 yılında yayınlanmıştır. II.Selim dönemindeki savaşı anlatan Namık Kemal yalın bir dil kullanmıştır.

Karabibik Nabizade Nazım tarafından 1890 yılında yazılan ilk gerçekçi köy romanıdır. Eser romandan ziyade daha çok uzun öykü niteliği taşımaktadır.

İlk resmi Osmanlı Türk gazetesidir. Kavalalı Mehmet Paşa tarafından bastırılmıştır.  Türkçe ve Arapça olarak basılmıştır. Cumhuriyetin ilan edilmesinin ardından Takvim-i Vekayi\’nin yerini Resmi Gazete almıştır.

Şinasi ve Agâh Efendi tarafından 1860 yılında yayınlanan ilk özel gazete Tercüman-ı Ahval gazetesidir. Ceride-i Havadis gazetesiyle rekabet etme amacı gütmektedir.

Araba sevdası 1898 yılında Recaizade Mahmut Ekrem tarafından yazılmış ilk realist romandır. Eserde batılaşmaya başlayan Osmanlı Devleti vurgulanmıştır.

Eylül Mehmet Rauf tarafından 1901 yılında yazılmış ilk psikolojik roman özelliği taşımaktadır. Eser ilk olarak Servet-i Fünun da yayınlanmış aradan 1 yıl geçtikten sonra basılmıştır.

Aşk-ı Memnu Halit Ziya Uşaklıgil tarafından 1900 yılında yayınlanmış ilk modern roman özelliği taşımaktadır. Ağır bir Osmanlı üslubu ve dili kullanılmıştır .

Nabizade Nazım\’ın 1896 yılında yayınladığı ilk görüş savunan roman Zehradır. Hem Arap hemde Latin harfleriyle ayrı ayrı basılmıştır.

1872 de Namık Kemal\’in yazdığı 4 perdeden meydana gelen ilk tiyatro oyunu Vatan Yahut Silistredir. Oyunun amacı vatanseverlik duygusunu hareketlendirmektedir.

Şinasi\’nin 1859 yılında yazdığı batılı ilk piyes Şair Evlenmesidir. Görücü usulü evlenmeleri konu almaktadır. İki perde halinde yazılmış ancak bir perde sergilenmiştir. Literatürde tek perdelik komedi olarak yer almaktadır.

Şinasi tarafından yazılan ilk makaledir ve Tercüman-ı Ahval gazetesinde yayınlanmıştır.

Şinasi tarafından 1863 yılında yazılmış Durub-u Emsal-i Osmaniye ilk atasözleri kitabıdır ve yaklaşık 1500 civarı atasözü yer almaktadır.

William Churchill Osmanlıdan çıkar sağlamak amacıyla yayınlamıştır. Osmanlı devletinden teşvik amacıyla destek aldığı için ilk yarı resmi gazete olma özelliği taşımaktadır.

Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan Divan-ı Lügat-i Türk ilk sözlüktür. Türkçe-Arapça biçimli bu sözlük en kapsamlı dil yapıtı olma özelliği taşımaktadır.